Cobalt geven, nodig of niet?

Veel schapenhouders zullen de lammeren en de schapen gedurende het jaar minstens enkele maanden van extra vitamine en/of mineralen voorzien. Dit kan gebeuren door het voeren van brokken, het plaatsen van emmers in de weide, het geven van bolussen of een drench. De meest bekende gebreken waar we het in Nederland over hebben zijn selenium- en cobaltgebrek. In deze blog zullen we in gaan op het gebrek aan cobalt, waarom dit kan optreden, wat de verschijnselen zijn en hoe je  dit kan voorkomen of behandelen.

Wat doet cobalt?

Eigenlijk heeft cobalt zelf maar 1 hele belangrijke functie en dat is dat het een onderdeel is van vitamine B12. Zonder cobalt geen B12 en juist dit vitamine B12 is van levensbelang voor het gezond functioneren van het lichaam van een schaap. Het schaap moet vitamine B12 in de pens zelf maken met cobalt dat ze opnemen met het voer. Als het vitamine in de pens is gevormd stroomt het door naar de dunne darm en daar wordt het opgenomen in het bloed. Vanaf daar wordt vitamine B12 voor meerdere processen in het lichaam gebruikt, de meest essentiële zijn:

-        Noodzakelijk in de lever voor het omzetten van energie vanuit de pens naar bruikbare energie voor het schaap

-        Noodzakelijk voor het omzetten van vet uit het lichaam naar bruikbare energie in de lever

-        Onderdeel van het essentiële aminozuur methionine (onder ander belangrijk in wol)

-        Nodig voor de aanmaak van zowel rode als witte bloedcellen

Schapen kunnen cobalt zelf niet opslaan in het lichaam maar de aangemaakte vitamine B12 kan wel worden opgeslagen in de lever. Normaliter heeft een gezond schaap voor enkele maanden voorraad in de lever zitten.

Wat doet een cobalt tekort?

Aan het rijtje processen waar vitamine B12 voor nodig is kunnen de meeste verschijnselen direct worden gelinkt:

-        Groeivertraging of zelfs gewichtsverlies door inefficiënte energiehuishouding

-        Slechte wolkwaliteit (‘open vacht’) en korsten op de oren door te weinig methionine

-        Verminderde weerstand door te weinig witte bloedcellen

-        Verhoogde gevoeligheid voor worminfecties, mede door tekort aan witte bloedcellen

-        Bloedarmoede door te weinig rode bloedcellen

-        Zonnebrand (‘dikke koppenziekte’) door leverschade

Lammeren zijn gevoeliger voor een gebrek dan volwassen schapen omdat ze minder lang de tijd hebben gehad om een voorraad in de lever aan te leggen. Dat wil niet zeggen dat ooien geen problemen kunnen krijgen maar als zij in de winter goede voeding hebben gehad is het minder waarschijnlijk. Omdat veel van deze verschijnselen niet heel specifiek zijn kan het soms lastig zijn om de klachten te linken aan een cobalt tekort. Helaas kunnen we in Nederland alleen cobalt gehaltes checken in melk of lever. Deze onderzoeken geven wel een goed beeld en kunnen dus duidelijk vertellen of er sprake is van een probleem.

Wanneer zien we een tekort?

In Nederlandse zomers hebben we vanwege meerdere omstandigheden regelmatig te maken met cobalt tekorten in het gras. Zo spoelt veel regenval cobalt uit de grond waardoor het niet opgenomen wordt door de plant. Daarnaast wordt het onder goede groeiomstandigheden voor het gras minder goed opgenomen door de plant omdat cobalt voor de plant zelf veel minder essentieel is. Als er dus snelle grasgroei is, bevat het gras minder cobalt dan in tijden van trage groei. In grond die rijk is in mangaan, ijzer of nikkel zal cobalt minder goed beschikbaar zijn voor de plant en ligt een tekort ook op de loer. Deze omstandigheden zorgen er voor dat bepaalde percelen of zelfs hele regio’s in Nederland erg gevoelig zijn voor cobalt tekorten in de zomer. Omdat volwassen schapen vaak de hele winter de tijd hebben gehad om een reserve voorraad aan te leggen in de lever zullen zij niet altijd de verschijnselen laten zien. Lammeren krijgen echter weinig cobalt mee met de melk en daarnaast slaat de lever van melk drinkende lammeren minder vitamine B12 op. Zij moeten het dus echt hebben van de periode na het spenen en als het gras dan al weinig cobalt bevat is de kans op een tekort in de zomer vrij groot.

Wat kunnen we hier aan doen?

Cobalt en vitamine B12 kunnen op allerlei manieren worden toegevoegd aan het rantsoen. Het zit bijna altijd in voldoende mate toegevoegd aan brokken dus lammeren die brok krijgen zitten meestal (niet altijd, check de inhoud!) goed. Andere manieren om het toe te voegen zijn likemmers in de weide plaatsen, een drench toedienen of een bolus geven. Cobalt bemesting over het land uitstrooien zodat het in het gras komt is een optie maar is vaak maar kortdurend van effect omdat het ook weer vrij snel uitgespoeld wordt met onze regenbuien.

Als je op gronden zit die gevoelig zijn voor cobalt tekorten of je hebt al jaren problemen hiermee dan is het verstandig om te starten met toevoegen van cobalt vanaf het begin van de zomer. De manier van supplementeren is vooral afhankelijk van de voorkeur van de veehouder. De meest betrouwbare manier om te supplementeren is met een bolus omdat deze 4-6 maanden lang dagelijks een hoeveelheid afgeeft. Likemmers kunnen ook gebruikt worden als de dieren daar de gehele zomer voldoende van blijven opnemen. Drenches zijn vooral goed inzetbaar op het moment van problemen maar zijn minder lang werkzaam omdat de vloeibare cobalt niet goed in de pens vastgehouden wordt en dus gedeeltelijk weer ongebruikt het schaap verlaat.

Gelukkig zijn de gevolgen van een coblat tekort meestal niet blijvend en reageren de dieren vaak snel en volledig op het toedienen van cobalt. Enkel in gevallen waar de lever echt grote schade heeft opgelopen, ook wel 'ovine white liver disease' genoemd, kan de schade blijvend zijn. 

Meer weten? Neem gerust contact met ons op!