Verwerpen

Helaas komt het regelmatig voor binnen een koppel dat er een schaap verwerpt. Dit hoeft niet altijd een infectieuze oorzaak te hebben. Als een lam genetisch niet goed aangelegd is wordt deze ook afgezet. Bij een enkele ooi die verwerpt is er dan ook niet direct aanleiding tot uitgebreid onderzoek. Als er meerdere ooien verwerpen, of als het elk jaar meer dan 2% van de ooien is, dan is er wel reden om een onderliggende oorzaak te achterhalen. De oorzaken van verwerpen kunnen zowel infectieus als niet-infectieus zijn.

Infectieuze oorzaken

Toxoplasma
Toxoplasma is een parasiet die de schapen opnemen via het gras, ruw-of krachtvoer. Het voer is besmet geraakt door katten. Zij scheiden via hun uitwerpselen het infectieuze stadium van toxoplasma uit. De ‘oocysten’ die in de kattenpoep zitten kunnen makkelijk een jaar overleven, zeker in een vochtige omgeving. We zien vaak dat de problemen echter langer aanhouden dan een jaar omdat de infectie ook doorgegeven wordt tussen de katten in de buurt.
De problemen die gezien worden als gevolg van toxoplasma variëren van te veel guste ooien, te weinig geboren lammeren per ooi, verwerpen, zwakke lammeren en ‘mummies’ (ingedroogde dode lammeren). Meestal wordt een combinatie van deze verschijnselen gezien, verwerpen komt juist het minst vaak voor. Een uitbraak van verwerpen zien we bijna nooit als gevolg van Toxoplasma. De ooien zijn niet ziek van de infectie en omdat de infectie zich via katten verspreidt kunnen andere schapen ook niet besmet raken door een koppelgenoot. 
Omdat schapen een hele goede weerstand opbouwen tegen toxoplasma zien we vaak alleen problemen bij de jonge ooien. Op een bedrijf waar het voor het eerst binnenkomt doen alle ooien echter mee omdat niemand nog weerstand heeft.
Diagnostiek kan alleen door het insturen van verworpen of doodgeboren lammeren én de nageboorte. Eventueel kan er bloedonderzoek gedaan worden. Behandeling is op dit moment in Nederland helaas niet mogelijk omdat het vaccin niet beschikbaar is. Preventie door het mijden van weilanden waar katten komen tijdens de gehele drachtperiode is dan de enige manier om de problemen te voorkomen.

Chlamydia
Chlamydia, of officieel Chlamydophilia, veroorzaakt juist wel de typische ‘abortus storm’. Een paar weken voor het lammeren gaat het fout, de eerste ooi verwerpt. Omdat de ooien ontzettend veel bacteriën uitscheiden in het vruchtwater wanneer ze verwerpen gaat de infectie als een lopend vuurtje de koppel door en zijn er de dagen erna meer ooien die verwerpen. De lammeren zijn bijna altijd dood maar wel fris, ze stinken nog niet. De ooien zelf zijn niet ziek.
Ook tegen deze bacterie ontwikkelen de schapen een hele goede weerstand, op een bedrijf waar dit meerdere jaren achter elkaar speelt zie je dus ook de grootste problemen bij de jonge ooien. Diagnostiek kan op de lammeren inclusief nageboorte, vaginale swab of bloedmonsters. Behandeling op het moment van een uitbraak kan door middel van antibiotica en daarna moet er gevaccineerd worden om te voorkomen dat dezelfde problemen het jaar daarop zich weer voordoen.
Let op: deze bacterie is ook gevaarlijk voor zwangere vrouwen, en kan ook via vuile overalls overgedragen worden!

Campylobacter
Campylobacter verwerpen lijkt heel erg op een infectie met Chlamydia. De problemen treden ook op in het laatste deel van de dracht en door de grote hoeveelheden bacteriën die loskomen bij een verwerpende ooi kan de bacterie zich snel verspreiden. In tegenstelling tot Chlamydia kunnen de ooien hier wel ziek van worden door de vaak ernstige baarmoederontsteking die ze aan deze infectie overhouden. De lammeren zijn ook niet altijd fris, ze kunnen al in ontbinding zijn. Diagnostiek is alleen mogelijk op een vaginale swab of sectie als het lam en de nageboorte ingestuurd worden, bloedmonsters zijn niet mogelijk. Helaas blijven sommige dieren die verworpen hebben dragers en kunnen dus een risico vormen voor de komende jaren.
Behandelen ten tijde van de uitbraak is bijna altijd heel teleurstellend en vaccineren is niet mogelijk. Vaak zijn de problemen het eerste jaar het grootst, als er goede hygiëne maatregelen getroffen worden om verspreiding tegen te gaan kan het de daarop volgende jaren beperkt gehouden worden.
Let op: deze bacterie is ook gevaarlijk voor zwangere vrouwen, en kan ook via vuile overalls overgedragen worden!

Q-koorts
Hoewel het in Nederland meer aan geiten gelinkt wordt, kunnen schapen wel degelijk ook verwerpen van Q-koorts. Nederland is niet vrij van deze bacterie en niet vaccinerende bedrijven kunnen hier dus problemen van ondervinden. De verschijnselen lijken erg op die van Campylobacter en Chlamydia, er wordt in het laatste stadium van de dracht verworpen en er komen grote hoeveelheden bacteriën vrij als een ooi verwerpt. Eventueel kan een behandeling worden ingesteld als de diagnose is gesteld maar de jaren daarop moet er gevaccineerd worden. Diagnostiek is met name via sectie van de lammeren en de placenta of een vaginale swab.
Let op: mensen kunnen van deze bacterie ook ernstig ziek worden!

Listeria
Deze bacterie komt voornamelijk voor in slechte, natte, schimmelende kuilen. Een enkele keer treedt het op in het land als er erg veel modder is of kort gegraasd wordt. Door het eten van besmette voeding raakt het schaap besmet. Naast abortus in het laatste deel van de dracht, kunnen er ook hersenverschijnselen optreden (rondjes draaien, eenzijdige verlamming). Het stellen van een diagnose kan moeilijk zijn en kan alleen maar op basis van sectie van de lammeren en de placenta. Behandeling ten tijde van het verwerpen heeft weinig nut, wel moet het besmette voer direct verwijderd worden! De klachten kunnen tot soms wel 6 weken na het weghalen van de betreffende kuil gezien worden. De beste manier om deze problemen te voorkomen is door alleen kwalitatief goed voer te geven en kuilen met heel veel aarde, schimmel of broei nooit te voeren.  
Let op: deze bacterie is ook gevaarlijk voor zwangere vrouwen!

Schmallenberg
In 2011 werden we opgeschrikt door veel lammeren met aangeboren afwijkingen veroorzaakt door het Schmallenbergvirus. Dit virus komt nog steeds voor en geeft met name aangeboren afwijkingen. Een enkele keer verwerpt een ooi omdat een lam vroegtijdig sterft. Omdat de winters vrij zacht zijn en de knut (een klein mugje) die nodig is om de aandoening over te brengen helaas de winters goed overleeft zullen we in Nederland niet snel meer van deze aandoening afkomen. Meer informatie over Schmallenberg vindt u hier.

Niet-infectieuze oorzaken

Voeding/conditie van de ooien
Ook door problemen met de voeding of door een aandoening waardoor de ooien in zeer matige conditie zijn kan het zijn dat de ooien verwerpen, zwakke lammeren geven of gust blijven. De meest voor de hand liggende oorzaken zijn bijvoorbeeld een ernstige leverbot of rode lebmaagworm besmetting tijdens de dek- of drachtperiode. Mineralen tekorten of juist overschotten kunnen in extreme gevallen ook voor verwerpen zorgen maar meestal geeft dit meer sluimerende problemen. Kijk voor meer informatie over specifieke mineralen en vitamine problemen hier.

Stress
Het komt helaas af en toe voor dat de ooien in een laat stadium van de dracht verwerpen als gevolg van een stressvolle gebeurtenis, zoals bijvoorbeeld een hond in de koppel. Stress zorgt voor afgifte van het hormoon cortisol, wat in de normale aflammersituatie afgegeven wordt door de lammeren om de geboorte op gang te brengen. Het lichaam reageert dus zoals het geprogrammeerd is om te doen, maar zet in dit geval de geboorte te vroeg in. Er is helaas ook niks aan te doen om dit tegen te gaan, het is na een gebeurtenis met bijvoorbeeld een hond dan dus ook een aantal dagen afwachten wat er gebeurt.

Situaties als extreme sneeuwval of storm kan er ook voor zorgen dat de dieren enorm in de stress schieten zonder dat ze dit duidelijk laten zien. Verwerpers kunnen ook als gevolg van dit soort situaties optreden.

Wat te doen als er verwerpers in de koppel zijn?

• Verwijder direct de verwerpende ooi uit de koppel.
• Je weet van te voren niet welke oorzaak er achter het verwerpen zit en of dit een zeer besmettelijke aandoening is. Neem daarom altijd het zekere voor het onzekere en haal de ooi uit de koppel tot de rest afgelammerd heeft.
• Ontsmet, indien mogelijk, de plaats waar vrucht, vruchtwater en nageboorte terecht zijn gekomen.
• Ook dit is om te voorkomen dat de rest van de ooien wordt besmet. Het is helaas lang niet altijd mogelijk, bijvoorbeeld in de wei, maar als het wel mogelijk is, is het zeker aan te raden.
• Stuur materiaal op voor onderzoek naar de Gezondheidsdienst voor Dieren bij meerdere verwerpende dieren.

Wanneer materiaal opgestuurd wordt, stuur dan niet alleen de vrucht(en) op, maar ook de nageboorte, en het liefst zo vers mogelijk. De kans op het diagnosticeren van de oorzaak is vele malen groter als er een (stuk) nageboorte mee gaat! Als de lammeren niet gevonden worden of de nageboorte kan niet mee, overleg dan eerst of het misschien verstandig is om vaginale swabs te nemen.

Zwangere vrouwen en drachtige ooien
Een behoorlijk aantal abortusverwekkers bij het schaap kan ook bij de mens tot algehele gezondheidsproblemen of abortus leiden. Ook als de ooien zelf (nog) niet verworpen hebben kunnen zij dragers zijn van bacteriën als Chlamydia, Q koorts of Campylobacter. Neem daarom echt het zekere voor het onzekere een laat zwangere vrouwen niet tussen de drachtige ooien. Er zijn maar heel weinig bacteriën nodig om een abortus bij een vrouw op te wekken, het dragen van handschoenen en/of overall is onvoldoende om dit te voorkomen.